miércoles, 8 de marzo de 2017

LOS HERMANOS BAROJA



Después de haber visto en las últimas semanas la tira de dibujos, fotos y pinturas sobre Pío Baroja y su mundo, me encuentro en el magnífico libro ilustrado de Félix Maraña y José María Unsain, BAROJA NUESTRO / BAROJA GUREA una ilustración del cuadro del onubense Daniel Vázquez Díaz (1925) titulado Los Hermanos Baroja. No puedo evitar que me resulte especialmente especialmente anacrónico, casi que hasta crónico. En el cuadro Ricardo Baroja parece -que no aparece, porque supongo que lo el pintor representa era la castiza capa española con la que acostumbraba ataviarse durante sus años de bohemia madrileña- caracterizado como un fraile, digamos que franciscano por adjetivar algo, sujetando la pipa con la que acostumbraba a asistir a las tertulias, una pipa que neocubismo de Vázquez también parece haber convertido sin querer en un copazo de lo que sea. Por otra lado, Pío, caracterizado de él mismo, esto es, boina, bufanda y gabán viejo y hasta raído con unas cuartillas en la mano, en realidad la caricatura del escritor, parece, que no aparece, insisto, en posición de confesión junto a su hermano.

Ya sé que sólo son imaginaciones mías, que soy mucho de ellas, eso y que lo que el pintor quiso plasmar no fue otra cosa que la imagen icónica que se tenía de los dos hermanos, tan dispares, cuando no, una vez más, la caricatura. El caso es que el cuadro me ha recordado uno de los episodios que más me llaman la atención, casi diría que inquietan, de la biografía de Pio. Me refiero en concreto a la enconada desavenencia entre los dos hermanos en el último tramo de sus vidas. Según dicen sus biógrafos dejaron de tratarse a raíz de una fuerte discusión poco después de la Guerra. En lo que no se ponen de acuerdo es en el motivo que llevó a la ruptura. Unos dicen que por asuntos de política, algo que juzgo poco probable dado lo habituados que debían estar a ese tipo de discusiones. Otros dicen que por viejas cuentas pendientes relacionadas con la tahona o panadería que la familia había regentado en Madrid y cuya gerencia acabó como el Rosario de la Aurora. En cualquier caso, o mejor dicho, como suele ser el caso en estas discusiones familiares, lo más probable es que, cualquiera que fuese el motivo de la discusión, este llevó a airear viejas rencillas o incompatibilidades entre los hermanos que ya no tuvo marcha atrás. De resultas Pio no volvió a Itzea, la casa que él habría comprado y en la que Ricardo pasó los últimos años de su vida, hasta que murió su hermano.

Sorprendente y sumamente triste teniendo en cuenta que ambos hermanos habían estado siempre juntos por muy divergentes, que no opuestos, fueran sus caracteres, si bien en esto también debió haber mucho de estereotipo más o menos interesado, para lo de la construcción del personaje de cada cual, me refiero: ni Ricardo tenía tanto don de gentes y mundo, ni Pío eran tan huraño ni ermitaño como se le retrata; al revés, todos los biógrafos de don Pío, empezando por sus propios sobrinos, destacan la querencia del escritor por frecuentar la compañía de gente de todo pelaje, su gran sentido de humor, una tendencia a la risa casi que estentórea en comparación con la del resto de la familia, y en cuanto a lo de ermitaño, sus libros dan debida cuenta de la pasión de Pio por los viajes que llevó a cabo a lo largo de su vida.

Eran muy diferentes, chocaban en montón de cosas, se reprochaban no pocas, pero siempre habían estado juntos y a nadie se le escapa, a tenor de todo tipo de referencias biográficas, que se querían y en cierta manera también se complementaban, pues no otra cosa se puede decir del trabajo que hizo Ricardo para ilustrar buena parte de la obra de su hermano, para ponerle rostro a sus personajes y dar forma y color a sus escenarios. Pero, dejaron de hablarse, de tratarse, y ni siquiera sus sobrinos Julio o Pio aciertan a decir en ninguna de sus memorias el porqué. Luego ya también son sus sobrinos, en especial Julio Caro Baroja que estuvo con su tío hasta el final, quienes cuentan detalles verdaderamente entrañables, y también dolorosos, del anciano escritor en su casa de Madrid preguntándose por el paradero de Ricardo, así cómo de sus reacciones, siempre contenidas, ante la noticia de la muerte de su hermano. Pío Baroja sólo volvió a Itzea después de la muerte de su hermano Ricardo.

Reconozco que el episodio me ha tocado muy de cerca, porque algo parecido sucedió entre mi padre y su hermano pequeño, dos hermanos con personalidades tan diferentes y encontrados que, sin embargo, siempre estuvieron juntos, de hecho colaborando codo con codo en los asuntos del primero, y que, por lo que fuera y que, como los sobrinos de Baroja, yo tampoco llegué a saber muy bien la verdadera razón del enfado. No porque más allá de los motivos de uno y otro, de lo que contaban ellos o terceros, si en algo podría tildar de barojiano a mi padre es en esa inclinación, por otra parte tan de nuestras latitudes, de guardarse todo lo que afecta al alma para uno y procurar no transmitir emoción alguna al respecto bajo ninguna circunstancia, sobre todo las cosas que afectan a los sentimientos, las que duelen de verdad. Dejaron de hablarse y aunque mi tío intentó acercarse a él en varias ocasiones, él siempre hizo caso omiso. Y el caso es que conociendo el percal no podía ser de otra manera porque, sea cual fuera la verdadera razón del enfado, no era un asunto que atañera a nada concreto en lo material, sino más bien, y sin lugar a dudas, al corazón, a la sensación o convencimiento de haber sido traicionado, y esto siempre según él, por una de las pocas personas, si no la única, en la que había confiado a ciegas, siquiera ya sólo a la propia incapacidad de perdonar a las personas que más has querido por mero orgullo, demasiado orgullo, un orgullo de piedra, insoportablemente terrenal y venial. Y el caso es que cuando, ya en sus últimos años, me atrevía a hacer alguna referencia sobre el "asunto", siquiera ya sólo algún comentario indirecto en el que se mencionaba a su hermano por lo que fuera, él enseguida procuraba desviar el tema con la coña de rigor, porque el humor, la ironía, la sorna, siempre ha servido entre nosotros de dique para estas cosas, ya ni siquiera podía evitar que sus ojos enrojecieran como acostumbraban a hacerlo con tantas cosas que tenían que ver con su familia. Así que cómo no acongojarme cuando leía sobre el desencuentro entre los hermanos Baroja, sobre todo ahora que, a cierta edad y por determinadas circunstancias, todo parece afectarme sobremanera.

MARTXOAK 8


Gaur Martxoak 8, eta bai oraindio ere ezinbesteko aldarrikapen eguna da emakumezkoen eskubideak aldarrikatzeko zein mundu osoan zehar pairatzen dituzten bidegabekeria mota guztiak gogoratzeko emakumezkoak izateagatik. Eta ezta, ez, hirugarren munduko afera bat, non emakumezko gehienek bigarren mailako hiritarrak izaten darraite, ez, gure lehen munduan ere, non legeak sexuen arteko berdintasuma ustez behintzat bermatzen duen, gizonezkoen nagusikoa nabarmena da gizartearen hainbat arlo edo eremutan: Emakumeak zuzendaritza postuen %35 dira EBn, eta %23 gutxiago jasotzen dute. Berdintasuna legez ezarrita dago, bai, baina egitez gauzak oso bestelakoak dira, horrenbestez feminismoaren borroka premiazkoa dugu egiazko berdintasuna sendotze aldera. Hortaz ere oso esanguratsuak dira gure lehen munduan delako borroka gaur egun soberan dagoela diotenen adierazpenak, edo bestela esanda, oso begibistan izaten dira zenbait feminismoren gehiegikeriak edo memelokeria hutsak feminismo zuhur eta fundamentuzkoarekin kosta ahala kosta nahasten saiatzen direnen asmoak, usteak zein jiteak.

martes, 7 de marzo de 2017

DEL DIVISMO ENTRE COCINILLAS


Anoche, en un conocido pub del centro gasteiztarra, dos cocineros de relumbrón de andar por casa, uno un giputzi afincado en Vitoria y el otro un donostiarra de origen alavés, los acompañaba un actor de Vaya Semanita y un no sé quién. Los pavos en plan figurón, ojo que todo el mundo nos mira, famosetes de provincia, de suplemento dominical y en ese plan, se pavonean el doble o triple de los que caen desde Madrid, se esfuerzan más. Bastaba ver la reacción de la niñata que ponía los cubatas, la de las camareras vitorianas que sólo sonríen cuando un famosete se acerca a su barra y a ellas poco más que se les cae la baba, que no paran de poner posturitas y sonreír más de la cuenta, más falsa que uno del PP, Maroto por ejemplo, hablando de regeneración democrática y en ese plan. Yo esas posturitas por parte del cocinero-modernillo-fashionquetecagasohyeah y la repentina megasimpatía de las camareras de mi pueblo, por lo general ariscas a más no poder, de mírame y como lo note te pongo morros por baboso, "sabrácreidoese", solo lo había visto con las estrellitas del R&R de tercera o cuarta regional y los actores pasados de moda de tourné por provincias. Patético, a ver para cuándo unos figuras del gremio de los encofradores, o el de los chispas, en plan cantantes de Héroes del Silencio y así.

Y hoy va ElCorreo, periódico serio_serio, ay, que me troncho, y saca al Diego Guerrero en portada y lo titula de "genio", vamos, de la liga de Da Vinci, Cervantes, Caruso, Mozart, Kant y en ese plan, jua, jua, jua.

Lo tengo muy dicho y me la suda pecar de lo que pueda pecar a ojos del simple de turno, ese que en seguida te cuelga la etiqueta de envidiosillo porque es incapaz de concebir que tu crítica la anime otra cosa que no sean motivos personales, son legión: lo de los cocineros copando la atención mediática que tradicionalmente han merecido la gente de la Cultura con mayúsculas, apesta y cada vez más. Ponga un cocinero, a ser posible un imbécil intregal como el Daviz ese de la Cuatro, y tranquilo que no le planteará dilema moral o estético alguno, no le hará pensar, no removerá conciencias o pondrá de vuelta y media al poderoso de turno, no cuestionará nada. No porque lo suyo son la alquimia en los fogones, la pirotecnia con verduras o lo que sea, y la chuminada resultante más o menos digerible. Son, en suma, los artistas ideales para esta posmodernidad donde lo frívolo, lo vacuo, lo adocenado son las principales señas de identidad.

Y por si fuera poco, una vez más el más cutre y estomagante provincianismo de mis paisanos protagonizando portadas como la aquí presente. Manía de hacer comparaciones que además no se sostienen, manía de ver las relaciones con los vecinos desde el complejo "es que ellos siempre tienen mád... es que a ellos les dan más... es que ellos han hecho más..."; sí, sí, la imagen es la de los típicos vecinos acomplejados y envidiosos que están todo el rato mirando por la mirilla de la puerta al del piso de enfrente a ver qué hace, a qué horas sale o entra, quién lleva a casa, cómo va vestido, qué trae del mercado.. Toda la vida escuchando cosas por el estilo, toda. ¡Cómprate una vida!, quiero decir, aprende a ser tú mismo.

El comentario sobre el pintxopote también tiene su miga; mira los señoritos, que les jode que la gente vaya de potes y pintxos a precios económicos. Que haya hecho mucho daño a la gastronomía; ¿no será a ciertos bolsillos? Del morro que tienen se podrían sacar pintxos a gogó.

De modo que una vez más, otro de los signos de estos tiempos, los cocineros erigiéndose en conciencia de la ciudad, dando consejos al ayuntamiento para que gobierne en favor... de su bolsillo. Lo de criticar el pintxopote es de verdadera traca; q la gente se gasta el dinero en salir el jueves de pxpt y luego no van a sus fashionbars a pagar pintxos de diseño a tres euracos. ¡Vivan los bodegones de toda la vida a precios asequibles y sin camaretos estirados y figurones q te miran por encima del hombro cuando les críticas sus chuminadas culinarias! Claro que el problema, faltaría, es del "público" vitoriano que es muy tradicional y no entiende su "arte". ¿Es o no es para correrlos a palos por ir de Picassos o Oteizas de su gremio?

ZER EGINGO DUGU OPARIEKIN? - ARITZ GORROTXATEGI


Ezagutu nuen Aritz arestian, oso lagun atsegina eta maitagarria begitandu zitzaidan. Irakurri ere irakurria nion bere Koldar Hutsa Zara, biziki gustatu zitzaidana; oh, oh, tribuari muzin egin nahi dion euskal idazle bat, zenbat dira? lau katu... beltz. Aitortu beharrean nago, beraz, Aritzekin gauza askotan bat natorrela, batik bat literaturari edo euskalgintzari dagokienez. Dena dela, hau da, sinpatiak sinpatia, bere azken liburuak, LIII Donostia Hiriko Kutxa Literatura Saria eskuratutakoak, ZER EGINGO DUGU OPARIEKIN?, ikaragarri harritu/asebete nau ipuin sorta benetan goxo, mamitsu eta originala suertatu baitzait. Ipuinak komentatzerakoan badago askotxo jorratzeko, noski, nik ordea horrela laburbilduko nuke: ZER EGINGO DUGU OPARIEKIN? liburua euskaraz idatzita dagoena ahaztarazten didaten liburuetariko bat da, hau da, Aritzek idazkera zuzena bezain kuttuna erabiltzen duela, hots, ipuinen mamia, eta ez hizkuntza, protagonista bihurtzen duela, enetako gauza guztiz nabarmentzekoa.


"Euzkitzek erretiroa hartzen zuela jakiteak pena handia eman zion Gariri. Erabaki haren atzean bertsolari baten agurra baino zerbait gehiago zegoela susmatu zuen. Gaiari bertso pare bat eskaini zion ahopean: argia-egia-utzia-itxia, edo mundu-tribua-izua-eskua... Bertso gehienak ahopean kantatzen zituen."

ZER EGINGO DUGU OPARIEKIN? - Aritz Gorrotxategi

viernes, 3 de marzo de 2017

LEIHOTIK KALERA BEGIRA (MARTXOAK 3)


 Martxoak 3. Gasteiztar gehienok egun haietako hainbat istorio kontatzeko ditugu. Nireetariko hau idatzi nuen aspaldi oraindio argitaratzeke dagoen ipuin sorta batez osaturiko liburu baterako.

Istilu ikaragarriak suertatzen dira hirian nonahi. Ezin naiz kalera jaitsi auzoko haurrekin jolas egitera, arratsaldero bezala gure etxeko espaloian. Arriskutsuegia omen da, behin baino gehiagotan hiriaren erdigunean ia egunero antolatzen diren manifestazioak gure etorbideraino iristen baitira. Atzo bertan poliziak tiroka bost langile hil eta ehun inguru zauritu zituen, auzo bateko elizan ikasle eta langileen arteko bilkura bat galarazteko. Nire gurasoak samindurik zeuden oso. Egia esan, nagusi guztiak oso atsekabe edo haserre omen daude, nire gurasoen senitarteko zein adiskideek beste hizpiderik ez baitute etxera datozela; “ez dago eskubiderik, denok garbituko al gaituzte?”. Orain dela pare bat egun edo, nire aitak hiriko katedral berriaren ingururaino eroan ninduen bertan poliziak tiroz hildakoen hileta ospatzen zen eta. Gure amak ez zuen nahi inondik inora ni haraino eramatea, bertan jende andana egongo zelakoan. Ez zen, ez, berak zioenez, ni bezalako zazpi urteko umemoko batendako lekurik egokiena. Hala ere, katedralera bidean gindoazela aita eta biok, ni bezalako umemoko pila ikusi nuen euren aitaren eskutik oratuta. Katedralaren sarbide nagusiaren inguruko harmailetan geundela ezin ginen, ordea, nahi beste hurreratu hiriaren erdigunean zehar hildakoen lankideek sorbalda gainean zeramatzaten zerraldoen segizioa gure sudurren aurretik pasatzen ikuste aldera. Jendetza itzela zegoen gure aurrean, bertako ia denak marmarka poliziaren balizko eta ezusteko agerpenaren kontura, euren eta batez ere gobernuko barne ministroaren kontrako aldarriak etengabekoak baitziren, baita herriaren mendekua argi eta garbi, eta gero eta ozenago ere, eskatzen zutenak. Zerraldoak iristear zeudela, berriz, isila nagusitu egin zen. Orduantxe, gure aurreko jende arteko zirrikituetatik zerraldoak pasatzerakoan, nire aitak eskua estutu zidan gogor, doi-doi min egiteraino. Areago, ondoko askok ukabilak altxatu ahala, nire aitak gero eta gogorrago estutzen zidan eskua. Hala ere, ez nintzen kexa egitera ausartu, bat-batean hedatu eta izugarri zurrundu egin zen, isilak galarazi zidan eta. Nire aitari begiratu baino ezin nion egin. Haren musuari erreparatu nion, hunkituta zegoen. Orduan, ez dakit nik oso ondo zergatik, ni ere hunkitu egin nintzen.

-Denok garbituko gaituzte ala?

Nortzuk ziren denok? Katedral inguruko hiletara joan aurretik aitari aditu nion bost hildakoak langile hutsak zirela, alegia fabriketan lan egiten dutenetarikoak, gure izeko Agedaren senarraren modura, lanabesak egiten zituen lantegi batean ziharduen Asturiasetik etorritako gizontxo jator eta berritsua. Nire aita bazen ere langile fina eta porrokatua, berak etengabe aldarrikatu ohi zuenez, inongo lantegian lan egiten ez zuena baina. Hala ere, bazuen gustuko ere oso bestelako langilea zela azpimarratzea, buruzagirik gabekoa, bere kabuz lan egiten baitzuen gure etxean antolaturik zuen ile-apaindegian, behar beste orduz orrazi zein eskuko lehorgailuari atxikita, etxeko gastuak eta ordaindu ahal izateko. Madrilen maisutza industriala ikasi zuen garaitik, hain zuzen, gogoan zuen pelukeria akademia irekitzeko asmoz aurreztearren. Gure aitak ez zuen beste inorendako lan egin nahi, berak zioenez bere leinukoek sekula ez zuten halakorik egin. Bestalde, denek lan egin behar zuten gogor, dela euren nagusiengandik jauretsitako lursailetan su eta gar, dela ekinaren ekinez erosi zituztenetan, etxeko ez zuten inoren ordainpean lan ez egitearren.

-Beste inork zapaldua ez izateko zure lanaren jabe izan behar duzu, bestela akabo, bestela boteretsuen makurkerien mendeko bihurtzen zara; gizon osoa izateko, gizon librea izan behar.

 Eta baldin bazegoen boteretsuen makurkeriak ezin errukigabeago edota gogotsuago babesten zituen zerbait, hori zen heldu guztien ahotan zegoen diktadura hitza. Endemas, gure osaba Keparen hitzetan, gure hiriko auzo hartako elizan gertatutakoa gure hiriko langile mugimendu indartsuaren antolaketa eragozteko propio antolatua omen zen, Madrildik bertatik, baita langileek joandako asteetan herritar guztien eskubideak zapaltzen zituzten diktadura eta enpresaburu diruzaleen aurka deitu eta erabateko jarraipena lorturiko greba orokorra indarrez bertan behera utz zezaten ere. Gauzak horrela, dohakabeko egun hartan eta goizeko lehen orduetatik hasita, poliziak manifestazio guztiak gogotik erreprimitu zituen. Arratsaldeko bostetan berriz, auzuneko elizan langileen batzarra egin behar zenean, suertatu zen sarraskia; Polizia Armatuak —grisak— elizan sartu ziren abadearen ohar zein erreguei muzin eginez, eta langileak irtenarazi zituzten gas negar-eragilea erabiliz, nahiz eta esparrua itxia izan. Eliza husterakoan, langile ugari jipoitu zuten. Hala ere, iskanbila nagusitu egin zen poliziak pistolaz eta metrailetaz tiro eginda ehundik gorako pertsona zauritu eta, guztiz lazgarriena izan zena, aitaturiko bost langileak hil zituenean. Haietariko bi, tokian bertan hil zituzten; beste hirurak, ostera, zauri larrien ondorioz hurrengo egunetan hil ziren ospitalean.

-Ikusten? Ez dute ezertan erreparatzen, mugitzen den edonori tiro egiten diote. Denok garbitu nahian dabiltza eta.

 Arratsaldero bezala ere nire aitaren eskutik irteten nintzen hirian barrena paseatzera. Egun haietan, aldiz, bagenekien ez zela batere komenigarria erdiguneraino hurreratzea, istiluak nonahi eta noiznahi sortzen baitziren, gehienak ere ia ustekabean. Izan ere, langile mugimenduak antolatu eta deituriko manifestazioez gain, sarri askotan ere istiluak sortzen baitziren hiruzpalau gizakumetik gora kale erdian bildu orduko, batez ere Alde Zaharretik gertu-gertuan egotekotan, badaezpada, eta betiere edozein huskeriaren kontura, gehienetan begiratu makur baten erruz poliziaren lechera bat euren paretik pasatzerakoan edo.

-Begira putakume horri, bai ausarta, bai, pistola eskuan manifestariei mehatxuka!

Auskalo nork dakien zein zuhurra zen nire aita, arratsalde egun haietan erdiguneraino eramaten ninduela manifestari eta grisen arteko liskarrak gertutik ikusteko, batik bat gure amari istiluotatik hainbat urrunen joateko agindu eta gero. Ikuskizun benetan zalapartatsu eta batik bat arriskutsua ni bezalako umemoko batentzat, sarritan poliziaren gomazko pilota zein kezko boteetatik ihesi zihoazen manifestariak guganantz arrapaladan jaisten baitziren Alde Zaharreko aldapetan behera gure gainera oldartzeko arriskutan. Beldurrak geunden, bai, nire aita eta biok, baina aitari erreparatu baino ez nion egin behar zein neurritan zegoen asaldaturik, poliziarekin gero inoiz ez bezala benetan erresumindurik, gure begien aurrean gertatzen ari den guztiari amorrazioz begira.

-Asasinoak!

Egun batzuk geroago, Manuel Fraga Iribarne eta Rodolfo Martin Villa ministroak gure hirira heldu dira. Biak jotzen dituzte sarraskiaren erruduntzat. Biok, Guardia Zibilaren zuzendariarekin batera, ospitalera joan dira zaurituak bisitatzera, nire aitaren aburuz haien aurpegia garbitze aldera. Kalean, haatik, egundoko istiluak sortu dira behin eta berriro, bi ministroen itxurakeria salatzeko asmotan. Badirudi istiluok hain handiak eta bortitzak izan direla ezen sekula baino polizia gehiago oldartu baitzaie manifestariei. Izan ere, sirena-hotsak gero eta ozenago entzuten dira gure etxetik, manifestariak gu bizi garen etorbideraino lasterka eta moltsoka iritsi ahala. Koitaduak, nik esango nuke beldurra sumatzen zaiela begitartean gure leihoaren azpiko espaloiraino arnasestuka iritsi eta atzera begiratutakoan direlako grisak ere haien atzetik korrika datozela ikusi dituztenean. Orduan bai, izua inoiz baino ageriagoa azaldu da kalean ihesi dabiltzanengan zein leihoetatik begira daudenen deiadarretan. Ez da gutxiagorako, grisen furgoiak azaldu egin baitira ia oharkabean etorbidean, sirenak garrasi, eta berehala jaitsi dira hauetatik kasko eta ezkutuz ondo hornituriko polizia andana, eskuetan porrak eta gomazko pilotak zein kezko boteak jaurtitzeko eskopetak daramatzatela.

-Uztazue gazte gaixo hori, ez dizue ezer egin, koldar alaenak!

 Orduantxe, zoro moduan korrika zihoala behaztopatu, lurrera jausi eta bertan hiruzpalau grisek inguraturik datzan gazte ihar tximatsu bat ikusi berri dut gure leihoaren azpiko espaloian. Berari jo eta ke kolpeka ari ziren poliziak euren porrekin, baita ostikoka ere. Are okerrago, artean polizia batzuk hasi dira euren gomazko pilota-jaurtigailuekin tiroka, lurrean eroritako mutikoari egundoko jipoia ematen diharduten agenteenganaino aldarrika hurbiltzen ausartu diren oinezko batzuei. Gris batek oinezko suminduotariko bat paparrean jo egin du gomazko pilota batez; lurrera erori da zerraldo. Ondoren beste gris batek tiro egin du berriro, oinezkoek begiak estali dituzte atoan– badaezpada, azken egunotan manifestari batek baino gehiagok begi bat galdu egin baitu gomazko pilota baten erruz-, eta arineketan egiteari ekin diote ziplo. Gure amak ezin izan du gehiago jasan, gehiegizkoa (demasekoa) iruditu zaio, benetan onartezina, eskandalagarria. Horrenbestez leihoa zabaldu, burua luzatu eta bera ere agenteei aldarrika hasi da ozen-ozen.
-Uztazue gazte gaixo hori, ez dizue ezer egin, koldar alaenak!
Zerraldo eroritako gazteari paparrean tiro bat jo egin dion grisak berak gure amari luzatzen dio gomazko pilota jaurtigailua, kargatu berria omen du.
-Barrura sartzeko, emakume! –mehatxu egin dio poliziak eskopetaz.
-Zoazte denok popatik hartzera, gaizkileak, zuek zarete gaizkile bakarrak!
-Barrura sartzeko! –poliziak katuari eutsi eta gure amari tiro egiteko imintzioa egin du.

Orduan gure aitak besotik oratu eta barruraino bultzatu du gure ama. “Txoratuta al hago, ala gura al dun txakur horrek hiri ere begi bat ateratzea?”. Gure aita bere onetik at zegoen. “Zer dela eta arriskatzen haiz hain modu txoroan, emazte?”, galde egin dio orain dela pare bat egun edo manifestari eta grisen arteko liskarrak gertutik ikustearren Alde Zaharreraino eskutik oratuta eraman ninduen gizonak.

miércoles, 1 de marzo de 2017

HEMEN SORTU ZEN PORTUGAL



"Hemen sortu zen Portugal" da Guimaraes hirian dioten leloa. Auskalo, nori axola, nire ustez herriak denbora pasa ahala sortzen eta etengabe eraberritzen dira, baina ez naiz horren kontura inorekin eztabaidaka hasiko. Orain bai, badakit txorakeria dela, baina nabarmen da penintsula alu honetan jaio ziren egiazko nazioak Gaztelaren kontrako batailak irabazi zituztenak izan zirela, begira bestela Catalunyako historiari edo Nafarroakoari. Edolona ere, ezin esan guztiz onerako izan zen ala ez; baina, hala eta guztiz ere, Portugalen behintzat euren hizkuntza nagusi da edonon, Galizara aldatu orduko ezin dena esan.

PASEN Y VEAN: TAMBIÉN HAY LIBROS



Hace diez u once años entré aquí para admirar su interior, a destacar su maderamen y sobre todo la escalera. También compré los dos últimos de A. Lobo Antunes, una filia ya casi que inexplicable, y una primera edición del maravilloso Pedras Lavradas de Miguel Torga; una predilección. Ayer, ya había leído sobre ello, observaba al portero que han puesto a la entrada para regular las visitas a la famosa librería y, aunque habría estado bien pensar que se debía a que la fama de la librería Lello es tal que la gente acude en manadas a visitarla y ya de paso también a adquirir clásicos y/o novedades de la literatura portuguesa, no caerá esa breva, no; la cruda realidad es que la gente hacía cola para sacar la foto de rigor en un sitio que la correspondiente guía turística señala como imprescindible y que, parece que decía alguien de un grupo de españolitos de acento tirando al sur, "es una especie de biblioteca, museo de libros o algo así; lo chuli es la escalera, tío, una pasada".

OPORTORA BUELTAN



Lau bider egon naiz Porton. Lehenengoan haurra nintzela nire gurasoekin, dena iluna eta zikina begitandu zitzaigun/zitzaien, non bazkaldu topatzen ez zutela gogoratzen dut. Azkenaurrekoan orain dela hamaika urte edo, gure seme nagusiak bi urte zituela, edo bestela esanda, kotxezitoaz kalean gora eta behera gindoazela; hiriaz maitemindu ginen erabat. Oraingoan ere itzel gozatu dugu. Harritu gaitu ordea zeinen azkar aldatu den orduan hain ugari ez ziren turismo aldretara agudo moldatzeko, nolatan koxkortu den azken urteotan; Igreja dos Crerigos ingurumarietan ia ezer eta inor ez zegoena akorduan dut; gaur lurpeko parking bat eta aisia/merkatalgune bat daude elizaren ondo-ondoan. Jendez mukuru dago dena edozein hiri handitan bezala. Esan liteke Portok zeukan xarma "vintage", saudoso eta hits hori apurtxo bat galdu duela, hau da, estereotipoaren kaltez eta biztanleen onbeharrez. Edonola ere, ageri da turistook garela munduaren itxura globalizatzen ari garela antxintxika, hots, laster mundua gatz bako postal parrastada bat baino izango ez dela, baton batek daki onerako edo.

PASEANDO POR GUIMARÂES




Paseando por la elegante Guimaraes nos aborda un señor mayor como salido de una novela de Antonio Tabucci. Parece que como nos ve despistados ha decidido ofrecerse como guía. Sostiene el señor que allí nació Portugal tras haber derrotado el entonces Conde Enriques a los moros gracias a una argucia muy de hacer las delicias de los amantes de leyendas y batallitas, que más tarde fue reino tras emanciparse definitivamente de los castellanos, que los últimos reyes fueron los Braganza cuyo impresionante palacio recién reconstruido pudimos visitar más tarde. También sostenía el hombre que para él era un placer poder explicar al forastero estas cosas al objeto de que no se llevara en exclusiva la imagen gris y fria de su ciudad. Curiosa percepción de la ciudad de uno mismo cuando servidor, que lleva años recorriendo el interior del país -la costa, y añadiría que también el sur, es toda otra cosa; no en vano dicen que Portugal se volcó al mar dando la espalda a su interior- cree que lo viejo de Guimaraes es mucho más coqueto e interesante que la vecina Braga e incluso la tan afamada como astrada Coimbra. Ahora bien, me temo que, a poco que se demore uno en la ciudad, no tarda en asaltarle esa especie de absurda melancolía, que llaman saudade, en cuanto empieza a percibir los síntomas de cierta parálisis en el tiempo.

jueves, 23 de febrero de 2017

ETAk zapuztutakoa





2017-02-23 / Txema Arinas http://www.berria.eus/paperekoa/1905/033/001/2017-02-23/etak_zapuztutakoa.htm
D
uela sei artikulu iragarri nuen: «Laster sari parrastada bat jasoko du, alafede». Izan ere, Fernando Aranbururen Patriak bere aurreneko saria jaso du, Umbral Fundazioak ematen diona, hain zuzen; «Euskadi eta Espainiako XX. mendearen azken partea ulertzeko balore historiko handiko lekukotza bezala iraungo duen kronika literario sendoa». Edo nik delako artikulutxoan aurreratu bezala: «Aranburuk euskal gizartearen iragan hurbilari buruzko nobela erabatekoa idatzi duela diote. ETAri buruzko folletoi handia non aldez aurretik zekizkiten edo sumatzen zituzten egia eta ez-egia guztiak sartzen diren. Egia esanda, Patria erdal irakurlegoak aspalditik esperoan zuen nobela erabatekoa, behin betikoa, dela uste dut». Hartara, Donostiako Hontza liburu-dendako Ramon Tatiegik El Pais egunkarian esandakoa Patria folletoiaren arrakastaren harira: «Badira zenbait urte, euskaraz batik bat, euskal gatazkari buruzko liburuak argitaratzen direla. Badira Bernardo Atxaga, Ramon Saizarbitoria, Harkaitz Cano, Kirmen Uribe, Jokin Muñoz eta beste, indarkeriaz zein bere ondorioez interesatu direnak. Halere, ez zaizkio heldu beharreko jende guztiari heltzen». 


Nola da posible erdarara itzulitako euskal idazleok hain predikamendu eskasa izatea, Patria goresten duten kritikarien lelo nagusia «espainiar gizarteak euskal gatazkari buruz esperoan zuen nobela» izanda. Zergatik ez dute erdal irakurlegoaren egarri hori asebete? Hain gaizki edo motz egin al dute? Gaizki ez, baina baliteke motz, motzegi, batez ere Patria bezalako folletoi baten premia zutenendako; euskal gatazkari buruzko aurreiritzi zein ez-egia guztiak sendotze aldera. Izan ere, baliteke euskal idazleok erdal irakurleei eskaintzen zieten ikuspuntua zerbait ezezagun eta desatsegina, inon eta inori ez aditutakoa, ezagutaraztea; besteak beste, euskal idazle hauek barrutik idazten dutelako, hau da, kanpoko askorendako Piztia denaren oso gertutik, haren ondoan hazi eta bizi direlako, aspalditik atzerrian bizi den idazleari ez bezala, egunerokoa zaielako. Aranburuk berak bere nobelan erakusten digun herri euskalduna bezalako herri batean jaio eta bertan agertzen diren pertsonaiak bezalako hainbat eta hainbat pertsonaiarekin koxkortu direlako, hain zuzen.



Delako Piztia ETA da, noski; baina ez da bakarra. Egia esan, badago geografikoa baino metaforikoagoa den Madril aldean ETA bezain gaiztoa den beste Piztia bat, hein handi batean aurrekoaren erruduna baita: euskal abertzaletasuna edo nazionalismoa (Madril metaforiko horretan nazionalistak betiere gainerakoak dira eta). Gauzak horrela, nola fidatu euskal nazionalismoarekin zerikusirik, edo gutxienez zein ustez haren kutsurik, duen orotaz? Eta zer da Madril metaforiko horretan euskal nazionalismoarekin gehien, hots, doi-doian inkontzienteki, elkarlotzen dena? Euskara, jakina, eta honekin batera euskalgintza ia osoa. Euskara da abertzaleen —hitz guztiz madarikatua RAEko hiztegiari erreparatuz gero— tresna eta aitzakia euren helburuak lortze aldera. Hortaz euskararekin zerikusirik duen oro susmagarria omen zaie izatez. «Begira bestela Garzonek itxi zien euskarazko Egunkariari». Berdin zaizkie gorago aipatutako euskal idazleen arteko aldeak, desadostasunak, eta egiazko abertzaleak diren ala ez ere, hau bezalako asuntoetan ñabardurak ere susmopean omen daude Piztia tartean baldin badago.



Nola izan da posible tamainako destaina? Espainiar eskumaren aldetik guztiz esperotakoa zen, bai noski; baina, euskaldunak ez al ginen ezkerreko edo pentsaera zabaleko espainiar jendeak estimatuak, baita hainbat gauzatan inbidiatuak ere? Agian bai, baina urteak aurrera joan ahala ETAk dena zapuztu zuen eta Madril metaforiko horretan Gerra eta Trantsizioaren aurretik biziki erdeinatzen zituzten txapelgorriak izatera bueltatu ginen ñabardura barik.

martes, 21 de febrero de 2017

EUGENESIA


-Oso, oso gogorra izaten zara nire amarekin.

-Oso gogorra? Baina zuk zeuk aitortzen didazu zure ama berebiziko egozentrikoa dela, ez duela gainontzekoekiko inolako enpatiarik erakusten, aldamenean dituen guztiei hitzez eta ekintzez min egiten diela etengabean eta usadioz, gainerakoekin komunikatzeko problema larriak dituela ez baitzaio batere interesatzen besteek esaten diotena, edota gizalege guztiak bost axola zaizkiola beste batzuekin dagoenean gogoan duen oro egiteko eskubidea duelakoan bizi baita, edozein huskeriagatik asaldatzen dela eta inguruan duen oro kontrolpean izaten saiatzen dela kosta ahala kosta, literala ez den edozein hizkera ulertzeko gai ez dela, edota...

-Eta esango banizu gaixo dagoela, horiek direla Asperge sindromearen sintometariko batzuk?

-Orduan gogora letorkidan aurreneko hitza: eugenesia...

¡VIVA LA TELE!

    Sueño que me arrastra no sé quién o quiénes a la entrega de los premios de un festival de la tele que se celebra en una ignota, gris y a...