viernes, 28 de abril de 2017

PRESENTACIÓN "TESTAMENTO DE UN IMPOSTOR"


Hemos movido la fecha de la presentación para el jueves 11 de Mayo:

Presentación de la novela TESTAMENTO DE UN IMPOSTOR, escrita por Txema Arinas. Jueves 11 de mayo a partir de las 19:30 en Casa del Libro (Arka, 11. 01005 Vitoria-Gasteiz, Álava).
El acto contará con la presencia de Txema Arinas (autor) y el escritor y periodista Aritz Gorrotxategi.

Ibilbide literarioak



2017-04-27 / Txema Arinas - Idazlea 
http://www.berria.eus/paperekoa/1905/028/001/2017-04-27/ibilbide_literarioak.htm
E
ta Malerrekako nekazal etxearen jabeak esan zigun: «Elizondora joango zarete, ezta? Bertan Dolores Redondok famatutako txantxigorriak dastatzeko aukera izango duzue?». Nik ez nuen inolako asmorik; baina, koadrilako batek behin eta berriz ekin zigun nobela arrakastatsuan agertzen den gozotegiraino joateko. Eskatu bezala, egun berean Malerrekako herrixka batetik Elizondora aldatu ginen. Gozotegia mukuru zegoen, bai, gauza benetan xelebrea duela gutxi arte erdi ahazturik omen ziren txantxigorriak parrastaka saltzen baitziren. Herri osoa turistez gainezka zegoen, alegia, bertako zenbaitzuek esan zigutenez, sekula ez bezala. Ez zegoen dudarik, zela beren kabuz, zela apropos antolatutako ibilbideetako gidarien eskutik, Elizondon bildutako arrotz gehienak Baztaneko Trilogiak erakarriak ziren. Literaturaren arrakasta? Irakurzaletasunarena behinik behin? Edo agian dagoeneko egindako pelikularena? Berdin dio, edonola ere liburu batzuek eragindako erakarpen bat omen zen; beraz guztiz txalotzekoa.


Bestalde, ibilbide literarioak ez dira ezer berria; aitzitik, oso ezagunak dira; esaterako, James Joyceren Ulysses liburuan oinarritutakoak, batik bat Bloomsday famatua, nolabait esanda Dublineko pubik zahar eta jatorrenetan barrena egiten den pintxopote moduko zerbait, Pragan Franz Kafkaren lorratzen atzetik egin ohi dena, San Petersburgon Dostoievskirenen atzetikoa edota Lisboan Pessoa aitzakia, azken hau beharbada ospetsuena oso kafetegi berezi baten aurrean dagoen estatua baten gainean argazki bat ateratzeko parada ematen baitu betiere. Genero beltzak ere badu bere erromesbidea; besteak beste, Edinburgon Robert Louis Stevensonek asmatutako Jekyll eta Mr Hyderen oinatzak helburu, edota, jakina, Sherlock Holmesen aitak, Sir Arthur Conan Doylek, pertsonaia non sortu zuen bisitatzearren. Eta Edinburgon gaudela, nola ahaztu, nolabait ere Dolores Redondoren fenomenoarekin hain antz handia duena, Harry Potter sortu zuen J.K Rowlingen bizilekua, gaur egun egiazko gurlekua azti ikaslearen munduko zale porrokatu guztientzat.



Eta gure artean zer, ez al dago nolabaiteko ibilbide literarioren bat sortzeko aukerarik? Niri otutzen zaidan bakarra Ramon Saizarbitoriaren Martutene eleberriaren ingurukoa litzateke, eta ez, hain zuzen, Donostiako auzoan bertan antolatua, liburuaren atal batean azaltzen den ibilaldi baten kontura baizik, Abaituak, Kepak eta Lynn iparramerikar neska gazteak Iparraldetik Bordeleraino egiten dutena. Bada nire ustez ibilbide saizarbitoriatar peto-petoa, dela darion frankofiliagatik, dela nabarmen den malenkonia sexualarengatik. Izan ere, aukera ederra litzateke niretzat atal horretan bertan hiru protagonistek jan eta edaten dituzten ardo, likore zein platerak gozatzeko, baita Argi Eder ostatua bezalako batean gau bat erreserbatzeko, eta ezer baino lehen, Saizarbitoriak kontatzen dizkigun hainbat gogoeta edo pasadizo goxo eta sakon gogora ekartzeko. Chablis botila bat aldamenean, eskuarki.



Halere, ez nioke inori inoiz aitortuko halako ibilbide bat egin dudanik. Jakina ezetz, halakorik aitortzeak behingoan pedante edo txirriporro harroputz bat bilakatuko baininduke gainerakoen begien aurrean. Baztango Trilogiaren ibilbidea oso bestelakoa da. Bada denbora-pasa guztiz onargarriagoa, hau da, eginkizun herrikoiago bat, inoren sudur zimurtua merezi ez duena, bizi zaren garaiko ohitura edo joerekin bat egiten dakizula adierazten duena, modan dagoena.



Beldur naiz, aldiz, Baztango Trilogiaren ibilbideari, Dolores Redondoren liburuen fenomenoa lausotu orduko, berdin suertatuko zaion. Nik behintzat ez dut uste Baztanen, Edinburgon Arthur Conan Doyleren itzalarekin gertatu bezala, delako trilogiaren oihartzunak iraungo duenik, beste antzerako fenomenoren bat suertatuko baita Aste Santu honetan Elizondoko kaleak bete dituztenak beste norabide baterantz eramango dituena. Bien bitartean, ordea, goza ditzagun txantxigorriak!

lunes, 24 de abril de 2017

EN CORREOS


Me acerco hasta la oficina de Correos de mi zona en Oviedo para mandar un libro a un amigo. Es una oficina que frecuentaba a menudo, tanto que ya parecía hasta de la plantilla. De hecho he tenido broncas con todos los que allí trabajan. No siempre, claro, pero la bordería de ciertos veteranos, de esos que cuando te tratan se les nota en la mirada que están pensando ya en repetir el pincho de la mañana, junto a cierta y reiterada incompetencia a la hora de entregar paquetes que según ellos no habían llegado nunca a sus dependencias a pesar de que los certificados decían lo contrario, paquetes que antes de llegar a tus manos parecían que habían dado la vuelta al mundo en 80 días metidos en la entrepierna de Willy Fog, la pérdida de otros en un extraño limbo que luego descubrías que era debido a haber escrito mal las direcciones -un día hablaré de las caras que ponen algunos cuando ven que la dirección está escrita en una de las cuatro lenguas oficiales del Estado y que a ellos parece traerles por la calle de Amargura-, o esa todavía más extraña maldición por la que podía estar haciendo cola hasta que llegara mi turno y entonces, vaya por Dios, que no funcionaba esto o lo otro, vuelva usted mañana... una vez más.

Siendo así de procelosa mi relación con la oficina de Correos de mi zona, que del resto no hablo, hacía ya tiempo que evitaba las colas a cualquier hora y los malos modos de los empleados de la oficina de Correos mandando mis paquetes directamente por UPS en una oficina que hay justo al lado y que regentan dos hermanos venezolanos imposible más dispares; ella un verdadero encanto, la típica caraqueña dicharachera que tanto me recuerda a mi prima Adriana, y su hermano, el venezolano más tieso y cara acelga que he conocido en mi vida, que ya es decir, se diría que todo el Caribe que hay en él se limita al acento.

Sin embargo, hoy había decido aparcar el resquemor acumulado durante los últimos años hacía dicha oficina, en parte porque tenía tiempo de sobra para hacer cola mientras esperaba a que el canijo saliera de su clase de música, y en parte también porque UPS no es especialmente barato. Así que saco mi número y me dispongo a hacer cola porque veo que sólo hay unas veinte y pico personas delante de mí, que calculo unos veinte minutos de espera, con lo que me sobran diez para ir a recoger al enano. Pues no pasan ni cinco minutos cuando de repente aparece una cara que me es harta conocida, como que no he tenido pocos rifirrafes con ella, creo que la jefa de la oficina, con el rostro compungido dirigiéndose a los presentes: "Lo siento mucho, pero se nos ha caído -o puede que dijera "se nos ha vuelvo a caer"- todo el sistema operativo por lo que no podremos atenderles hasta..."

No me lo podía creer. ¿Seré yo el gafe? ¿Será por eso que no me invitan a firmar en el Día del Libro en mi pueblo? ¿Será que se les cae el sistema de los cojones todas las semanas y tocaba precisamente hoy lunes? ¿Será que como es una oficina del extrarradio el informático no se pasa por ahí más que una vez al año?

No lo sé; pero, si oyen hablar de un tipo alto, lo que viene a ser un chicarrón del norte - para qué engañarnos-, con gorra y barba cerrada, que hoy lunes a la tarde abandonó una oficina de Correos en dirección a la de UPS que hay al lado, cagándose en Dios por todo lo alto y no sé qué otras blasfemas barbaridades, no negaré que conozco al tipo, no puedo.

*Oficina de Correos de David Blythe Gilmour (1815-1865)

NEKEA



Bukatu dut etxeko garbiketa. Puskatu zait aspiragailua azkenez, ez dakit zenbat bider belaunarekin talka egin dudan etxeko izkina guztietan, zangoak ditut erabat matxuratuak, bizkarra gaizki tolestu dut beti bezala eta ondorioz lur jota nago, emazteak etengabe errieta egin dit auskalo zer dela eta -edozein gizonezkok bezala bost minututik gora berehalaxe deskonektatu egin dut, jakina-. Oraintxe bertan garagardo bat gozatzen ari naiz etxeko terrazan eta laster iganderoko bazkaria prestatuko dut lasai askoan laurondako. Gaur Liburuaren Eguna da, eta, hamahiru liburu argitaratuak izanagatik, besteak beste herriko liburutegirik garrantzitsuenetan dauden bakan batzuk, baita urtero bezala ere, nire herriko hedabideek ez naute aipatu ere gure lurraldeko idazleen zerrendan. Ez naiz, ez, inongo profetarik izateko jaio, ez eta gogorik ere...

TXANTXIGORRIS ENVENENADOS

ARTÍCULO PUBLICADO EN SOLO NOVELA NEGRA: http://solonovelanegra.com/txantxigorris-envenenados/



El escritor de tercera o cuarta fila de novela negra sabe muy bien que la única razón para no llevar al papel la trama que de repente se le ha ocurrido durante su visita a Elizondo, es que todo el mundo se le echaría encima acusándolo de ser un mediocre resentido incapaz de aceptar el éxito de los demás. La envida, ay la envidia, suele ser tanto el gran pecado nacional como la excusa perfecta para extender la autocensura hasta límites que el Santo Oficio no habría sido capaz de imaginar. De ese modo mejor callarse la opinión acerca de una trilogía de éxito que tiene al valle navarro del Baztán como epicentro y que ha generado un interés por el mismo que se ha traducido en un considerable aumento de las visitas durante los periodos vacacionales.
Al fin y al cabo la crítica literaria es una quimera en un país como España donde lo que se hacen son reseñas y para de contar. Aquí una novela negra se ensalza si al supuesto crítico, o ya tan sólo a su grupo mediático, le cae bien el autor o le interesa comercialmente. Eso o se la destroza por todo lo contrario. Pero hacer una crítica fundamentada de por qué un libro de éxito es literariamente una aberración y como trama negra una tomadura de pelo, eso no. Eso ya he dicho que te expone al escarnio público, y no digamos ya editorial, porque en un país donde apenas se lee y los que lo hacen buscan esencialmente un mero pasatiempo sin excesivas complicaciones estéticas o intelectuales, criticar el éxito de un libro te condena al sambenito de envidioso que además se escuda en argumentos supuestamente literarios para dar rienda suelta a la mala baba del escritorzuelo que critica lo que hacen otros porque él no se ha comido un colín con sus novelicas negras y así.
No hay opción para la honestidad intelectual. No porque lo que está en juego son intereses de todo tipo, pero ante todo comerciales, de algo que ya no tiene que ver ni con la literatura, que de qué, ni con la novela negra, ni siquiera con el mundo editorial en exclusiva. Criticar la trilogía de marras es ejercer de aguafiestas sin paliativos. Porque de eso va ya la cosa, más allá del número de tiradas de los libros en cuestión, de una fiesta por todo lo grande en la que la novela negra ha pasado a muy segundo lugar desde el momento que estrenaron la película y toda esa gente que se sentía obligada a leer los tres tochos de la trilogía con el fin de no estar fuera de onda puede respirar tranquila. Ya ni siquiera hace falta hacer eso tan engorroso, pesado, inusual incluso, de leer libros para no quedar al margen de la fiesta que reúne a cientos de lectores, o ya por fin sólo espectadores, en Elizondo para recorrer los escenarios de la novela, se supone que para intentar aprehender esa atmósfera de brumas norteñas y realismo mágico/mitológico de chichinabo, y darse el gusto de probar los famoso txantxigorris popularizados por su autora. Toda una oportunidad para que los seguidores de la trilogía aprovechen la Semana Santa para hacer su particular vía crucis por las calles y alrededores de la capital del Baztán, siguiendo, ya no sólo el rastro de los ambientes y escenas que se recogen en las novelas, sino también la visión muy personal y hasta cierto punto tan desnaturalizada como interesada de un Baztán del que se omiten no pocos detalles de su día a día y, sobre todo, de la verdadera sociología de sus gentes. Detalles, claro está, que al referirse a la sociología política y cultural de los baztandarras pueden resultar especialmente incómodos para la correcta comercialización de una obra que aspira a ser única y exclusivamente de entretenimiento. Esa es ya una razón  de sobra para sospechar que las novelas en cuestión adolecen precisamente de uno de los principales y más interesantes, cuando no el primero de todos, componentes del género, y que no es otro que el retrato, por lo general crítico, que se hace de una época y un lugar concretos aprovechando la trama.
Así que una vez renunciado a ese aspecto para mí esencial de la novela negra, amén de encima haberlo recargado de tópicos e interpretaciones muy sui generis de la idiosincrasia de la gente del lugar, lo que nos queda es el escenario ideal para la creación del enésimo parque temático para turistas, ahora con pujos literarios e incluso cinematográficos, que abarrotarán la ya famosa pastelería donde confeccionan, casi que a tamaño industrial ese postre tan típico del país vasco-navarro, y hasta entonces prácticamente olvidado, con el fin de cumplir lo que cientos de turistas han convertido en un ritual: «¿Me pones unos txantxigorris para llevar?».
Así pues, cómo no va fantasear el escritor de tercera o cuarta fila de novela negra cuando ve las colas para entrar a la pastelería de marras, incluso cuando todo el mundo con el que tropieza le habla del postre en cuestión, como si de la noche a la mañana se hubiera convertido en el mayor o casi único atractivo de la zona –¿dónde están esas otras delicias gastronómicos de la zona como las baztan zopak, la gaztanbera o los txuri eta beltz, o ese museo al aire libre del cocinero/escultor de Amaiur, incluso su remedo de Numancia para consumo local, el paseo por el Señorío de Bertiz, la visita al palacio Jauregia y otros, una partida de la curiosa modalidad local llamada laxoa en el frontón de Arraiotz y otros, amén de otras particularidades baztandarras? – Pero sobre todo, dónde está el interés por esos autores de novela negra, o de novela a secas, que también ambientaron sus historias en el valle de Baztán con mucho más acierto y oficio literario, que además lo hicieron en las dos lenguas del valle, autores como Gotzon Gárate en euskera con Esku leuna  y Elizondoko eskutitzak –como curiosidad decir que la novela negra en lengua vasca nació precisamente en este valle del Baztán de la mano del elizondarra Mariano Izeta-, o Miguel Sánchez-Ostiz en castellano con su Zarabanda, verdadero y muy revulsivo retrato de la psicología de un lugar y sus gentes con la excusa de un crimen reciente que da pábulo a que se hablen también de otros del pasado.
No están en ninguna parte, ni se les espera. Y eso es así porque el éxito de la trilogía de Dolores Redondo, y por mucho que ella se escude en la manida respuesta de que todo éxito conlleva su recua de resentidos e envidiosos, dista mucho de ser también el de la novela negra, sino más bien la confirmación de su fracaso. Fracaso sí, porque lejos de servir para la confirmación definitiva del éxito de una novela negra española en condiciones con autores de verdadera talla intelectual, gente como Alexis Ravelo, Carlos Zanón, Paco Gómez Escribano, Javier Abasolo y otros más de una larga lista donde la calidad y la fidelidad a la esencia del género está asegurada, un boom que creía haber aumentado su potencial de lectores por obra y gracia del prestigio mediático de la novela negra de otras latitudes, lo que ha ocurrido es que han triunfado autores que pergeñan novelas de rápida y fácil lectura que no respetan muchos de los aspectos más genuinos de la verdadera novela negra, o ya dicho en plata, que se aprovechan del género para vender productos destinados a ser best-sellers a toda costa de acuerdo, ahora sí, con las reglas de oro de este género exclusivamente comercial. Autores que utilizan el reclamo de la novela negra para atraer a lectores que nunca antes se habían aventurado en el género y que de repente descubren un mero entretenimiento, una lectura sin excesivas complicaciones y no digamos ya ambiciones literarias o críticas, algo condenado de antemano al olvido más pronto que tarde, en cuanto salte el próximo fenómeno best-seller, por muchos ejemplares que se vendan en lo que dure la cresta de la ola en la que se encuentra un fenómeno que lo es ante todo mediático.
Este tipo de novela no sólo no incorpora nuevos lectores al género negro, sino que incluso desprestigia a verdadera la novela negra que hace ya mucho tiempo que quiso emanciparse de la exclusivamente policial o de mero entretenimiento. Y lo hace porque las exigencias de este nuevo lector son ínfimas, cuando no verdaderamente vergonzosas, siempre reclamará más Dolores Redondo o Elena García Saénz de Urturi, porque renegará a la primera de cambio de la novela negra que le presente alguna complicación literaria o argumental. Y por eso también el escritorzuelo de novela negra, que observa indignado como el tan traído boom de este género es un camelo, no podrá evitar especular con una trama para una hipotética novela negra en la que uno de su especie asesina a una masa de turistas sedientos de vulgaridad envenenándolos con unos txantxigorris a rebosar de amanitas muscarias. Al fin y al cabo fantasear con este tipo de venganzas en respuesta a una coyuntura sociológica concreta es lo más propio de escritores de novela negra. ¿Qué, si no, lo de la Redondo?
© Texto TXEMA  ARINAS . Todos los derechos reservados.

martes, 18 de abril de 2017

SUMINBERAK



Aitor dut, aspaldi honetan sobera sumintzen naiz edozein huskeriagatik eta batez ere nire hurkoekin. Erretxin hutsa eginda nago. Jakin badakit zergatik, edo gutxienez noiztik, gure aita hil zenetik, badaude alde batetik etxeko gorabeherak, egunerokoak, betikoak, eta auskalo zer dela eta inoiz baino gehiago kostatzen zait edozein ezusteko edo ezbeharren aurrean baretzen. Areago, konturatzen ari naiz nire aita bezain erretxina bilakatzen ari naizela, gutxienez bere bizitzaren azken urteetakoa bezalakoa; baliteke ere nir aitona bezainbeste. Bada ziurraski gure leinuko gizonen aje bat, ezustean, nahigabean, erresumintzeko joera bizi-bizia dutena eta, nolabait, euren bihotzaren nondik norakoekin elkarlotuta dagoena. Edonola ere, kezkatuta nago, oso, oraintsu maiteen ditudan hainbat pertsonarekin sesio ederrak izan baititut eta ia denak ustekabean. Gauzak horrela, eta gaur gauerdian kotxez nire bi semeen eskolatik etxera bueltan nindoala, gaurgero dena lasaiago hartzeko agindu diot nire buruari, ondo asko baitakit etengabe haserretzeak ez didala inolako aterramendu onik ekarriko. Tamalez, anbulatorioaren sarreraren aurrean kotxe bat aparkatuta zegoen ilada bikotzean, kale nagusira saihesteko izkinan bertan hain zuzen, hau da, bidea erabat oztopatuz gidatzailea barrua potrojorran zebilen bitartean. Eta zer esanik ez, beste behin ere biraoak esaka hasi naiz, biziki ernegatu naiz, ez baita batere erraza damuari eustea sasikume potrozorriez inguratuta bizi zarenean. Gerora, etxera iritsi, bazkaria prestatu, telebista piztu, eta Fernando Alonso kritikatzen ari zirela aditu dut; badirudi Fernando ere oso suminbera dela, berehala amorratzen dela edozein huts edo ezustekorengatik. Zer esanik ez, orduantxe bertan Alonsozalea aldatu naiz.

VICTIMISMO CRISTIANO



España celebra su Semana Santa, las procesiones son eventos multitudinarios, copan portadas de informativos y telediarios, la gente se regodea en tradiciones que gusta tildar de seculares, es la gran fiesta del postureo religioso, se finge una devoción que el resto del año brilla por su ausencia en las misas de los domingos y en el acatamiento de los supuestos creyentes a los preceptos y dogmas de su iglesia. Sin embargo, y precisamente por eso, España sigue siendo un país profundamente católico para el que la contradicción entre devoción y tradición es la esencia misma de su catolicismo. Ahora, los católicos practicantes no tienen empacho en tirar de victimismo, siempre fueron campeones en ello, diciendo ser perseguidos y maltratados por una sociedad secularizada que no los tiene en cuenta, que no los respeta, que incluso se burla de ellos. Y eso única y exclusivamente porque la mayoría de esa sociedad ya no se somete de buen grado y en masa a su credo, le da la espalda y hasta se atreve a ponerlo en solfa cuando procede. No aceptan la desacralización del mundo en el que viven porque saben que la aspiración última de toda iglesia es someter la sociedad a ese credo, ni más ni menos que lo que hicieron durante siglos. De ahí que el laicismo, el cual no sólo no les obliga a renegar de su religión sino que además también los protege como creyentes, les sea hostil por principio. Y aún así todo lo suyo es asumido por el conjunto de la ciudadanía española como propio cuando llegan fechas como las que nos ocupan. Todo esto a diferencia de los que profesamos otros credos sin dioses ni absurdas trinidades, credos que pese a tener la razón y al ser humano como el centro de todo, y en especial el respeto a su libre albedrío, son denostados como un anacronismo propio de nostálgicos alejados de la realidad de la época y el lugar en el que viven, lo cual también dice mucho de dicha época y dicho lugar.

lunes, 17 de abril de 2017

URRUNKORRAK



Oñatin, Arrikrutzeko kubak bisititatzearren, gipuzkoar ikasle talde bat esperoan zegoen. Haurrak, jakina, euren artean erdaraz barra-barra, andereñoak ordea euskera garbian aginduka eta, anderenook elkarri erdaraz ere bai. Beintza bezalako nafar herri euskaldun peto-peto batean, adinekoak euskaraz ari dira, auzoko gazteagoak aldiz erdaraz barra-barra euren artean. Iparraldean, edonora zoazela, berdin Saran edo Barkoxen, aspaldi egiaztatu nuen euskara ez dela hil hurrean, erabat zerraldo baizik; izan ere, aurten ere Baigorriko plazan entzuten zen euskara bakarra nik nire semeei egiten niena omen zen. Euskara desagertu da euskaldunek beraiek halaxe erabaki dutelako, ez kanpotik inork edo ezerk behartu dituelako edo.

Gauzak horrela, eta beste antzeko hamaika adibiderekin batera, nola ez areagotu euskal abertzaletasunarekin ditudan kontraesanak, Alde batetik argi dut euskal abertzaletasun barik ez dagoela euskararik, euskararen aldeko lau katu kenduta, euskal abertzaletasuna errefusatzen duten gehienak euskararen kontrakoak dira, euskararekin zerikusirik duen oro gaitzesten/gorrotatzen dute. Ez dut duda apurrik, etengabe egiaztatzen dut eta: erdaldun gehienek euskara arriskutzat edo oztopotzat hartzen dute, eta behin betiko desagertuko balitz hamaika aldiz hobeto, berdin dio argi eta garbi aldarrikatzen duten edo hitzerdika. Bestaldetik ostera abertzale gehienek euskarekiko erakusten dituzten axolagabekeria zein itxurakeria nabarmenak aintzat hartuta atzo bezalako Aberri Eguna, Korrika zein gainerako euskal erromeria modernoak penitentzia moduko ospakizunak baino ez zazkit begitantzen, nolabait aspaldi uko egin zioten aldian aldiko eta azalezko euskalduntasun bat aldarrikatze aldera, ez baitira ausartzen egia aitortzera, ezer baino lehen erdaltzale hutsak direla. Abertzaletasuna eta egiazko euskaltzaletasuna gero eta kontzeptu urrunkorrak suertatzen ari dira. Edo bestela erranda, euskal abertzaletasunaren barnemuinak Iparraldean frantses turistei saltzen dieten euskal purtzileriatik gero eta gertuago daudelakoan nago.

MAIATZAK 14



Nik aita galdu nuen birritan,
Aurrenekoan
Bihurtu nintzen haren iruntzia
Koskortutakoan.
Gero handitan,
bigarrengoan,
harengana itzulia,
Herioak eraman zidanean,
Ni neu aita izanda.

14 DE MAYO




En ese rincón del alma
donde ahora todo es vacío,
sólo soy el niño que pasea
de la mano de su padre,
que le lleva a comprar tebeos,
que ríe, llora, grita, pelea, ama,
Que vaga,
Que vaga,
Vacío

viernes, 7 de abril de 2017

OI LUR NEREA

(Lizardiren omenez)

Oi, lur, oi, lur
oi, ene lur madarikatua 
oi, herri krudel
barren gogoa errea.


Atzo errukigabe
hiri eta herri zigortuak;
odol gorriz
abailduta arimak

Oro laborri
mehe batek estalia
gezurrez oro gorrotoak jantzia

Belaunaldi
berri bati irudi
plazan zut:
bejoindeizula zuri

Ipui berriak, zatozte gogora
zatozte herri gaixo honen
egiazko historia kontatzera

Zure bazter,
gurazko aberria,
doa asmo onez
ta (bertan ni) itzulia...

Oi, ene lur,
baninduzu zurea
Zuk landu bakea
behin betiko asea...

bainan... ezin:
goiko amets ederrak
narama... agur,
senide, adiskide, betiko galduak... 





¿PÚBLICO ARREPENTIMIENTO?


Yo deseo que ETA se disuelva para siempre, que ayude a esclarecer los más de 300 asesinatos de los que todavía nada se sabe, que los asesinos paguen sus deudas, cumplan sus condenas y también que disfruten de los beneficios que les otorga la ley como al resto de ciudadanos. Incluso me gustaría que sus miembros ayudaran a construir el relato de la Historia de los últimos treinta años aportando su testimonio. Sin embargo, ¿a qué viene el ministro de Interior a exigirles público arrepentimiento? Que pidan perdón si quieren a las víctimas, dárselo o no ya es cuestión de estas últimas, algo en todo caso íntimo y que hay que respetar en cualquier caso. ¿Pero pedir que se arrepientan ante la sociedad me resulta completamente fuera de lugar. A mí me importa una higa que un etarra se arrepienta o no de su pasado, eso sólo le compete a él, se trata de un asunto exclusivo de su conciencia, lo que yo espero como ciudadano ya lo he escrito al principio.

¿O será que como el ministro Zoido es un conocido miembro del Opus, y por lo tanto uno de esos católicos a machamartillo, no puede evitar confundir los valores cristianos que supuestamente rigen con su conducta en lo personal, con los del conjunto de los ciudadanos? Pues bien, a mí no me gusta nada que las creencias religiosas del señor Zoido condicionen su labor pública o política como ministro, entre otras cosas porque no está gobernando sólo para los creyentes, y al exigir a otros que actúen de acuerdo a preceptos que atañen en exclusiva al ámbito religioso, y el arrepentimiento público es uno de ellos, también me está imponiendo a mí como ciudadano su visión católica-apostólica-romana de las cosas. Y mira, sí, lo quiero decir bien clarito en está época que por mor de querer quedar bien con todo el mundo, por no ofender ni a Tirios ni a Troyanos, parece que toca tragar con todo, y en especial con los principios de cada cual.

miércoles, 5 de abril de 2017

EUSKAL GATAZKA EUSKAL LITERATURAN ETAREN BIKTIMEN IKUSPEGITIK

Hau da 2017ko Urtarrileko Grand Place aldizkarirako nik idatzitako artikulu luzea: http://revistagrandplace.com/site/?p=422





                                            Euskal Gatazkaz ari garela, gure historia garaikidearekin erabat lotuta dagoen egoera bat etortzen zaigu gogora, hau da, ETAren terrorismoaren ingurukoak oro, zein honen kontra suertatutako erantzunak eta euskal gizarteak pairatutako ondorioak oro. Euskal Gatazka, aspaldi Fernando Aramburu donostiar idazle erdaldunak aldarrikatu zuenaren kontra, orduan hautsak polito harrotuz, euskal literaturan dezente jorratutako gaia da. Orain bai, nolatan jorratu dute euskal idazlerik gehienek? Edo are zehatzago esanda (tamalez gauzak horrela baitira gizarte batek bizi duen gatazka baten barruan, edota hori delako gai honen muina azken buruan), ETAren alde edo kontra jorratu dute? Halere, dikotomia maltzur honi erantzunik eman baino lehen zera esan behar genuke, euskal gatazkari buruzko gogoeta gehienak beranduxe egin direla. Literatur kritikaz ari naizela azpimarratu behar ditut beraiek, fikziozko idazlanak aldiz egon badirelako, nahikotxo gainera. Izan ere, eta argi eta garbi esango dut, nik ezin dut gogoratu euskal literaturak delako euskal gatazkari buruz izandako jarrera edo idazkerari buruzko inolako taxuzko azterketa edo kritika-artikulurik ETAk armak utzi baino lehen, ez behintzat terrorismoaren urterik latzenetan, hots, ETAren indarkeria borborka zegoela. Baliteke nik ez dakidan literatura irakasleren batek zer edo zer gaiari buruz idatzi izana eta auskalo zer dela eta inolako eraginik ez izatea edo oso berandu arte ezagutu ez izana,  Joseba Gabilondok 1998 urtean AEBetako aldizkari espezializatu batean, Arizona Journal of Hispanic Cultural Studies 2-an, ingelesez publikatu zuen artikulua bezalakoa eta gurera euskaraz bere Nazioaren hondarrak liburuan 2006 urtera arte heldu ez dena. Badirudi ere Euskal Gatazkari buruzko literatur kritika lan guztiak oraintsu agertu direla 2011ko urriaren 20az geroztik, hots, hainbat talde edo alderdik azken hamarkadotan euskal gizarteak pairatutako indarkeriaren gaineko gogoeta sakon eta zintzoa egiteko aldarrikatzen duen kontakizun auskalo norainoko ofizialaren parte bezala edo.

Badirudi baina ez dta egia, Beñat Sarasola kritikariak 2009ko otsailaren 15ean oso lan interesgarria idatzi baitzuen ARGIA aldizkarian,  Oinazea letraz janzteko manerak izenekoa, non hainbat euskal idazle edota kritikariren iritziak jasotzen baitzituen “nola islatu du euskal literaturak euskal gatazka?” lelopean. Ezer baino lehen Sarasolak aitortzen zuen nik gorago nabarmendutakoa: Azken urteotan presentzia nabaria izan duen gaia izanagatik, ez da oso aspaldian euskal literaturan eta euskal gatazkaren erlazioaren inguruan hausnartu eta idazten dela. Edonola ere, Sarasolak lehenago agertutako idazlan urrien berri ematen digu, besteak beste EHU-ko estetika irakaslea den Mikel Iriondok 2003ko urte bukaeran “Bitarte” aldizkarian argitaratutako Arte y violencia en el País Vasco izeneko artikulua, “bortizkeria terrorista” euskal artean –eta tartean euskal literaturan– nola landu den aztertzen zuena. Sarasolak berak nabarmendu bezala, Iriondoren artikuluaren ideia nagusia euskal arteak “biolentzia terrorista” azaldu eta lantzeari bizkarra eman diola da. Egon, egon badira salbuespenak, noski, Mikel Iriondok Ramon Saizarbitoriaren Ehun metro (1976) eta Bernardo Atxagaren Gizona bere bakardadean (1993), biok ostera oso etsigarriak estetika irakaslearen ustez, indarkeriaren gaiaren muina behar bezala jorratu ez baitzuten, hau da, ETAren indarkeriak eragindako kalte eta mina oso azaletik baino aipatzen ez zituelako eta betiere etakideen ikuspegitik. Bestela esanda, orduko euskal literaturaren adibide bakanok ez dute ETAren indarkeria hura behar bezala gaitzesten euren ikuspegia funtsean nazionalista baita, hau da, Joseba Gabilondok bere 1998ko artikuluan euskal literaturak delako gatazka tradizionalki zein ikuspegitatik jorratu duen salatzen zuenarekin bat egiten dutelako: “testuinguru politikoa medio, terrorismoak funtzionatzen du ‘gu’ (euskaldunak) eta ‘haien’ (espainiarrak) kontra definitzen gaituen/dituen indikatzaile nazionalista bezala”. Hala ere, Ibon???? Sarasolari ez zaio oso interpretazio egokia, zuzena, begitantzen, hortaz, beste euskal kritikari edo idazleren hitzak baliatzen ditu Gabilondo zein Mikel Iriondo irakasleen salaketak nola edo hala epeldu edo agian errotik ezeztatzearren.

Ibon?? Sarasolak mahai ingurura dakartzan kritikari eta idazle hauek Iban Zaldua, Itxaro Borda, Ignazio Mujika, Iratxe Retolaza eta Mikel Soto ditugu. Ez ditut euskal literaturaren pertsonaiok arduratzen gaituen gaiari buruz azaltzen duten oro banan-banan esango, ikaragarri luzea egingo bailitzaiguke, baina bai ordea hitzik aipa/adierazgarrienak:
Iban Zaldua:  “Kontua da, noizean behin arinki esaten denaren kontra, egon badagoela gatazkaren inguruko langintza literario bat, poliedrikoa eta, nire ustez, bizi dugun egoera irakurtzen laguntzen diguna, hein handiagoan edo txikiagoan”
Itxaro Borda: Abertzale mundutik kanpo diren idazleek dute gaurko gatazka aipatzen; eta abertzale munduan direnek dute 36ko sarraskia aipatzen, bata bestearen etsai balira bezala.
Ignazio Mujika: Ez daude bi lubaki, euskarazko idazleena eta erdarazkoena. Lubakiak baldin badaude, ez dira hizkuntzarenak. Hizkuntzak beti ematen dio zerbait lanari, transmisio bidea baino gehiago da, baina uste dut euskaraz ikuspuntu ugaritako lanak idazten direla. Proportzioa diferentea dela? Beharbada bai, baina hori soziologoek esan beharko dute.
Iratxe Retolaza: Uste dut, orokorrean, euskaldun direnen gizartean bizipen batzuk daudela, hizkuntzak eragiten duela gai batzuetara hurbiltzeko. Argi dago ikuspuntu politiko batzuetan euskara ez dagoela presente; orduan, literaturan, literaturan ikuspuntu horietara gerturatzea euskaraz… Bere horretan errealitateak ekartzen duen ondorioa dela uste dut.
Mikel Soto: Gainera, gai honek dauzkan ertzak aintzat hartuta esango nuke kontu kitatze pertsonal asko egon direla eta horrek eztabaida sustatu duela, baina ez zentzu onean. Esango nuke pertsonaletik ekiteak eztabaida posiblea desitxuratu eta banalizatu duela.

Denetarik dugu, nire ustetan euskal literaturaren delako gatazkarekiko epeltasunak zuritzeko aiko-maikoak gehien bat, noski. Izan ere, leloa ezin da ageriagorik izan: euskal literaturaren begirada poliedrikoa da, edo bestela esanda, segun zein lubakitan zauden ikuspegi batetik edo bestetik jorratuko duzu gaia. Zer dela eta? Sarasolak berak Jon Benitoren Maldetan Sagarrak liburuko hitzok gogora ekartzen zituen artikuluan: zertaz ari gara euskal gatazkaz ari garenean? Hitzetik hortzera erabiltzen dugun terminoa da, baina nago ez litzatekeela batere erraza izango denok adostutako terminoaren definizioa lortzea. Batzuentzat euskal gatazka Espainia eta Frantziaren zapalkuntzaren ondorioz sortzen den gatazka da, beste batzuentzat ETA-ren terrorismoa, beste batzuentzat klase borroka ezkutatzeko balio duen amarrua, edo horietatik guztietatik pixka bat.”.
Gauzak horrela nolatan harritu euskal literaturak ETAk eragindako biktimen gaia doi-doi tratatu izanaz, biktimotariko asko eta asko euskaldungoaren parte izan ez balira bezala, edo beharbada ETAren biktimak izateagatik euskaldungoaren etsaien taldean kokatuta baleude bezala printzipioz. Nola harritu beraz euskal literaturak delako gatazka jorratzerakoan etakideen ikuspuntua gehienbat hautatu izanaz. Egia esan, Itxaro Borda idazleak ezin hobeto azaldu du: “Bilakaera luzea eta astiroa izan da. ETAko ekilea eta geroxeago IK-koa, gudaria zen eta hogeita hamar urte beranduago ekile berdina argiki terrorista da idazleentzat. Ez denentzat bistan dena, baina bai anitzentzat”.
Etakideak euskaldungoaren parte ziren, onerako zein txarrerako euren nondik norakoak idazgai izan ditu euskal literaturak ezer baino lehen, ez ordea ETAk eragindako biktimena. Are gordinago esanda, ETAren biktimen ahotsa ustezko edo balizko etsaiarena omen zen. Edo oraindio apurtxo bat gordinago ere, euskal literaturan biktimak ikusiezinak ziren azken hamarkada guztiotan ere ikusiezinak izan zitzaizkion heinean euskal gizartearen parte handi, zabal eta batez ere konplize edo koldar bati. Biktimek ez al zuten merezi euskarazko idazle gehienen estimua edo gutxienez interes literario hutsa fikziorik sortzeko? Bizpahiru idazle, kenduta, hau da Jokin Muñozen Bizia lo (2003), Andu Lertxundiren Zorion perfektua (2002), Felipe Juaristiren  Ez da gaua begietara etortzen (2007) eta beharbada inon inolako aipamenik merezi izan ez duen beste nobelaren bat, euskal gatazka hainbat ikuspegi desberdinetatik jorratu egin duten idazle gehienek ETAren kide edo ingurukoen aldetik izan da (Txillardegiren Exkizu (1988), Ramon Saizarbitoriaren Ehun metro (1976), Atxagaren Gizona bere bakardadean (1993), Harkaitz Canoren  Pasaia Blues… (1999) Egon, egon badira, haatik, ETArekiko zein ezker abertzaleak indarkeriaren aurrean izandako erantzukizunari buruz oso kritikoak izan diren liburuak, Anjel Lertxundiren Etxeko Hautsa, Juanjo Olasagarren Ezinezko Maletak (2004) edo Uxue Apaolazaren Mea Culpa (2011) kasuko. Baina, jakina, liburuok ere ustez euskaldungo abertzaletik gertuago biktimen mundutik baino, hau da, euren buruekin zein ingurukoekin nola edo hala kontuak kitatu nahi zituztenak edo. 

         Hori dela eta, gure buruari egin behar geniokeen galdera oso argi eta zuzena da: hain zaila edo ausaz ezinezkoa al zen ETAren biktimen ikuspuntutik euskarazko fikziorik sortzea? Erakutsi badugu ezetz, egon badaudela gutxienez hiru adibide oso duinak, hainbat prestigio handiko sari eta guzti jaso dituztenak, baita sari horiek jasotzeagatik gainontzeko euskal idazle askoren gaitzespena merezi izan dutenak ere euskal erakundeen erabaki politiko garbia zelakoan; Jokin Muñozen Bizia Lo-k, 2003ko Euskadi Saria lortu eta gero jasotako hainbat kritikaz ari naiz, noski. Bada, beraz, guztiz posiblea eta bidezkoa ETAren biktimen inguruko fikzioa sortzea haiek pairatutakoa nola edo hala eta euskaraz irudikatu nahian. Orduan, zer dela eta hain liburu gutxi biktimak protagonista? Nork baino nork biktimen ikuspuntua euskaraz jasotzeko sinesgarritasun falta hizpidera ekarriko du biktima gehienak printzipioz erdal munduaren parte direla soil-soilik esanez. Gezur borobila, ETAk euskaldun peto-petoak ere baziren gizakumeak garbitu baititu jardun kriminalean egon bitartean, hau da, euskara maite, euskaraz bizi edo gutxienez euskaldun giro batean bizi zirenak, haietako banaka batzuk euskal nazionalistak ere baziren, Joxe Mari Korta zumaiar enpresariaren kasuan bezala. Zer dela eta ez sortu fikzioren bat ETAk hildakoen senitartekoetariko bat protagonista hautatuta, hau da, zergatik ez hartu aintzat euskaldun biktimaren baten nondik norakoak, barne-gogoetak, bere ingurukoekiko harremanak edo eguneroko bizipen arruntak, ETAk bere senitartekoa mehatxatu edota asasinatu eta gero. Agian ez al luke gutxienezko edo halabeharrezko sinesgarritasunik euskaldun biktima baten lekukotzak? Noski baietz, eta nire ustetan guardia zibil baten edozein senitartekorenak bezainbeste, printzipioz sortze literarioak ez baitu inolako mugarik izan behar, zuk zeuk ez baldin dituzu, jakina.

Hortxe dago koska, hain zuzen, euskal idazle asko eta askok euren buruei ETAren biktimengana gerturatu ahal izateko ezarritako mugetan. Euskal idazle asko eta askok ez ditu ETAren biktimen testigantzak idazpidera ekarri nahi, borondate falta garbi eta argi bategatik, edo bestela esanda, halaxe erabaki dutelako: ETAren biktimek iradoki ditzaketen istorioek edo ez diete behar besteko estimurik merezi, ez dira gauza hauen inguruan inolako fikziorik eraikitzeko. Tamalez, ezta ezer apartekorik, gaur egun oraindik euskal gizartean guztiz hedaturik eta arrunta den jarrera bat da, batik bat abertzaleen artean: ETAk armak utzi ditu, bai, baina horrek ez du inondik inora esan nahi ETAk urtetan egindakoa gaitzesteko asmoa dugunik. Gehien jota, delako euskal gatazkak eragindako indarkeria guztiak gaitzetsiko ditugu, baliteke ere ETAren biktimenganako nolabaiteko hurbiltze saioren bat egitea aro berri eta batez ere bakezale baten aldarrikapena egitearren; esan genezake aro berri horretan itxurak oso garrantzitsuak direla eszenatoki politiko berri batzuk sortze aldera. Erreparatu besterik ez diegu egin behar Arnaldo Otegik Logroñoko kartzelatik irtendakoan Elgoibarren egin zioten gorazarrean gaztelera ederrean botatako hitzoi, eta batik bat nik beltzez azpimarratutakoari: “…me alegro sinceramente de que haya mucha gente que vivía con escolta, y vivía acosada, según decían ellos, que hoy puedan vivir en paz y en libertad". Edo bestela esanda, ETAk eragindako oinazea aitortzeko gertu gaude; baina, ezta gure oinazea, hortaz ez dugu ezertan gure gain hartu behar, besteak beste ez dakigulako noraino egiazkoa den edo, pairatutakoek aitor dezatela, guri edo gutarrei eragindakoarekin aski dugu eta. Oso sentsibilitate berezia da Otegirena eta beste, lubaki sentsibilitate doia da. Euskarazko literaturara itzulita antzeko zerbait sumatzen dut aro berri honetako azken urteetan argitaratutakoari begira, hau da, euskaldun irakurleen artean arrakasta edo oihartzun gehien lortutako liburuei erreparatuz: Mikel Antzaren Atzerri (2012), Lander Garroren Gerra Txikia (2014) edota Harkaitz Canoren Twist (2011). Nork bere gaiak eta ikuspuntuak aukeratzen ditu, noski, baina hala eta guztiz ere bada benetan esanguratsua ETAren biktimena zein gutxitan aukeratzen den, eta batez ere, Jokin Muñozen Bizia Loren kasua alde batera lagata, zer nolako oihartzun eskasa lortzen duten ikuspuntu hori aukeratzen duten bakanek besteon aldean.

“Gauzak aldatzen ari dira ezari-ezarian, eta denboraren poderioz gehiago aldatuko dira” dugu asko eta askoren ahotan euskal literaturaren ezaugarri benetan berezi eta mingarri honen aurrean nola edo hala itxaropentsuak izateko leloa. Baliteke, bai, bada guztiz bihotz-altxagarria apurka-apurka lubaki pentsamoldeen gainetik egon nahi duten zipriztin zinez pozgarriak topatzea, hau da, euskaldunak izanda, beharbada abertzaleak ere bai, zergatik ez, zergatik ez topatu Koldo Mitxelenaren aipu famatuari eusten dioten euskal idazleak, hau da, “abertzalea baino lehen demokrata naiz”, edo nik eraldatuta: “abertzalea baino lehen etikoki zintzoa izan nahiago dut”, hau da, ETAk eragindako oinazea aitortzeko zein beraren biktimen larruan jartzeko gaitasuna izateko ezta inondik inora euskal abertzalea izateari utzi behar, euskaraz idazteko abertzalea izan behar ez den aldetik ere, gizaki zintzoa, etikoa, morala baino ez, hau da, ETAk bere helburuak lortzeko eragindako oinaze osoa gaitzesteko gai izatea.
Aipaturiko zipriztin horietako bat dugu Aritz Gorrotxategik oraintsu HITZEN UBERA aldizkarian argitaraturako Gatazka: literatura eta etika artikulua, bertan nik honaino idatzitako gehiena bildu eta baita bertsolaritzari egindako kritika txit zorrotz eta zuzen bat ere biltzen dituena. Nik esango nuke Gorrotxategiren artikulua euskalgintzarekin kontu etikoak eta moralak kitatu nahi dituen kritika bat dela, nik aipaturiko lubaki sentsibilitatea edo alderdikeria ideologikoa salatzen dituen euskal idazle etikoki zintzo batena, gaurdainoko euskalgintzak ETAren biktimekiko izandako jokaera hotza, bihozgogorra edota sinpleki arduragabekoa errotik gaitzesten duena. Tamalez, Aritzen artikuluak guztiz adierazkorrak diren hainbat erantzun jaso baditu, gaur egun oraindik ere Aritzek euskalgintzari egindako kritikak norbaitzuei sortarazten dien ezinegonaren erakusgarri betiko eragozpen edo aurreiritzi ideologikoak direla medio: lubakia. Badugu besteak beste Laia Urangak ZUZEU aldizkari digitalean argitaratu zuen Gorrotoaren eta maitasunaren oreka ezinbestekoa izeneko erantzun bizia, eta agian amiñi bat bortitza ere, hots, nabari zaio Laiari artikuluak sano erresumindu duela. Honako pasartea  Gorrotxategik bere artikuluan aipatu eta ETAren biktimekiko nolabaiteko sentsibilitatea erakutsi duen Anjel Lertxundiren Etxeko Hautsa (2011) liburuaren kontura dator:

“Literatura batek ez du kritikarik gabe inoiz aurrera egingo eta, kritikarik balego, inoiz baten batek esana ziokeen Lertxundiri ez dagoela pertsonaiak berak sortzen dituen eran sortzerik. Pertsonai batek izan behar dituelako ertzak, anbiguotasuna, izan behar duelako hondo bat eta, bere liburuko pertsonaiek, ez daukate. ABC egunkariaren eskemetan bete-betean sartzen dira. Baina inork ez dio esan, eta zuk, idazle zaren horrek, txalotu egiten duzu, ‘etikaren bide egokian’ dagoelako. “Etikak hil zuen literatura”, esango dute biharko ikertzaileek, “orretarako, katixima hobea zen!”. Idazle baino, apaiza dirudizu. Edo audientzia nazionaleko epailea. Falta zaizun gauza bakarra da fiskalari dei egitea, akusazio ofizial eta ganorazko bat egin dezan zuk bezala pentsatzen ez duten zure kolega idazleen kontra, sartu ditzaten behingoz kartzelan.”

 

 



martes, 4 de abril de 2017

ESA GRAN POTENCIA MUNDIAL



Ayer en el parque el pequeño se encuentra con que sus amigos tenían todos una pelota de esas atadas con una goma elástica que se han puesto de moda. De modo que no había más que verle correr y dar saltitos sin ton ni son, mientras los demás jugaban con las pelotas, para darse cuenta de que el pobre se sentía desplazado. Yo le habría dicho que ofreciera su cabeza de frontón; pero no, como también estaba su madre, y ya sabemos cómo son ellas y cómo los cafres como un servidor, ésta recorrió todos los kioskos de la zona comprobando que las pelotas de marras se habían vendido como churros en un día de feria. Por fortuna, al final consiguió una pelota con goma elástica donde los chinos, a un euro.

Y sí, qué alegría la del nene con su pelota con goma. Por fin podía incorporarse a su grupo de amigos del parque en igualdad de condiciones, compartir sus juegos, ser uno más. Claro que eso hasta que le tocó su turno para lanzar la pelota y en ese momento la goma elástica se rompió, y claro, mi hijo regresó ipso facto a su condición de paria infantil; más bonico él.

Pues eso, los chinos, esa gran economía que se está comiendo el mundo...

DEL CONTROL SOCIAL Y ZAMORA




Entrando al portal de casa un matrimonio mayor es interpelado por una vecina de edad también provecta, de la siguiente manera. A mí no me queda otra que escuchar la conversación mientras espero a que baje el ascensor.

-Ayeri vi al vuesu fíu pequenu al salir de casa. Diba cola nueva novia, esa de Zamora.

-Sí, sería ella, Una moza bien prestosa.

-Esa ye la qu'estudió medicina. ¿Non?

-Sí, ta faciendo'l MIR n'Uviéu.

-Bien, perbién. Se la ve bona moza. A ver si l'amarra bien y consigue que quede n'Asturies. Porque ye de Zamora,¿non?

-Sí, ella ye nacida en Zamora capital; pero los sos padres son d'un pueblu cerca de Sanabria.

-Bonu, mientres sía trabayadora y quiera al vuesu fíu de verdá.

-Nós tamos encantaos con ella.

-Allégrome muncho.

-Ye bien bona moza

-O sia que ye de Zamora...